OCD: Safari ya Kumwelewa Mgonjwa wa Mawazo ya Kulazimisha na Tabia za Kujirudi

Utangulizi:

Katika ulimwengu wa saikolojia, maradhi ya akili yamekuwa yakiibua maswali mengi na wakati mwingine kufunikwa na unyanyapaa na kutoeleweka. Moja ya hali zinazotatiza kwa ukimya lakini kwa kina ni OCD – kifupi cha Obsessive-Compulsive Disorder. Makala hii inalenga kuangaza nuru juu ya kile ambacho OCD ni, dalili zake, namna ya kuishi au kusaidia mtu mwenye hali hii, na majibu ya maswali ya kawaida kuhusu ugonjwa huu.

Kwa yeyote anayejitahidi kuelewa ndugu, rafiki au mpenzi mwenye OCD, makala hii imeandikwa kwa moyo wa huruma, ufahamu na nia ya kusaidia.

OCD ni nini?

OCD ni ugonjwa wa akili wa aina ya wasiwasi (anxiety disorder) unaojulikana kwa kuwepo kwa:

• Mawazo ya kulazimisha (obsessions) – Haya ni mawazo, taswira au hofu zisizoweza kudhibitika, ambazo humjia mtu mara kwa mara na kumletea msongo mkubwa wa mawazo.

• Tabia za kujirudia (compulsions) – Ni vitendo au mikakati mtu huchukua ili kupunguza wasiwasi unaotokana na mawazo hayo, kwa mfano kuosha mikono mara kwa mara, kuhesabu vitu, au kukagua mlango kila dakika.

Tofauti na mtu anayeweza kuwa na tabia za mpangilio au usafi, mgonjwa wa OCD huishi kwenye hali ya msukumo usioisha unaomchosha kiakili, mara nyingi akitambua kuwa anachofanya si cha lazima lakini hawezi kujizuia.

Dalili na Sababu za OCD:

Dalili kuu huwa:

• Hofu ya uchafu au kuambukizwa

• Hofu ya kusahau jambo na kuliangamiza (mfano: kuhisi umeacha jiko likiwaka)

• Hitaji la kuweka vitu kwa mpangilio fulani usiobadilika

• Mawazo ya vurugu au ya kidini yasiyotakiwa

• Kujirudia kwa sala, kuhesabu, kugusa au kugusa tena vitu

Sababu huchanganywa kati ya:

• Vipengele vya kibaolojia (kemikali za ubongo kama serotonin)

• Mazingira ya utoto (ulelewa wenye msongo au unyanyasaji)

• Mambo ya kijeni

• Matukio ya kiwewe au magonjwa ya ghafla (kwa watoto, hali inayoitwa PANDAS)

OCD si tabia bali ni maradhi:

Mara nyingi jamii hudhani mtu mwenye OCD anajifanya au ni "msafi sana". Lakini OCD si suala la kuchagua – ni ugonjwa unaoleta mateso ya kweli. Mgonjwa huweza kujisikia hatia, kuchoka, na hata kukata tamaa kwa sababu ya hali hiyo.

Wengine hujaribu kuficha tabia zao kwa kuogopa aibu au kuhukumiwa, jambo ambalo huchelewesha msaada wa kitaalamu.

Maswali ya Kawaida Kuhusu OCD (na Majibu):

1. OCD ni ugonjwa wa akili wa aina gani?
   Ni ugonjwa wa wasiwasi unaohusisha mawazo ya kulazimisha na tabia za kujirudia.

2. Je, OCD ni sawa na kuwa msafi kupita kiasi?
   La, OCD hujumuisha mengi zaidi ya usafi. Ni maradhi yanayoathiri maisha ya mtu kwa kina.

3. Mtu mwenye OCD hutambua hali yake?
   Ndiyo. Wengi hutambua kuwa tabia zao si za kawaida lakini hushindwa kujizuia.

4. OCD huanza lini?
   Mara nyingi huanza utotoni au wakati wa ujana.

5. Obsessions na compulsions ni nini?

• Obsessions ni mawazo ya kulazimisha.

• Compulsions ni tabia za kujirudia kupunguza msongo.

6. Je, OCD inaweza kuponywa kabisa?
   Hali inaweza kudhibitiwa kwa tiba ya kitabia (CBT), dawa, na msaada wa jamii.

6. Mtu mwenye OCD anaweza kuishi na wengine kwa amani?
   Ndiyo. Wanahitaji kueleweka, si kuhukumiwa.

7. Je, OCD huambatana na maradhi mengine?
   Ndiyo – inaweza kuambatana na unyogovu, ADHD, au matatizo ya kula.

8. Mtu mwenye OCD ni hatari?
   La hasha. Mawazo ya vurugu huwa ni ya ndani na ya kutisha kwao wenyewe, si kwa vitendo.

9. Nifanye nini nikimpenda au kuishi na mtu mwenye OCD?

• Mwelewe na mpe msaada.

• Usimlazimishe kubadilika haraka.

• Mshauri aone mtaalamu.

• Mvumilie kwa upendo na huruma.

Namna ya Kusaidia Mgonjwa wa OCD:

• Elimu: Jifunze kuhusu hali hii ili usimlaumu.

• Msaada wa kisaikolojia: Mhamasishe kutafuta usaidizi wa kitaalamu.

• Usaidizi wa kifamilia: Toa nafasi ya mazungumzo, epuka kumdharau au kumcheka.

• Epuka kuwa sehemu ya "compulsions": Kwa mfano, usishiriki mara kwa mara kwenye tabia zake za ukaguzi au usafi.

• Mpe mapenzi yasiyo na masharti: Anahitaji sana kufahamu kuwa yupo salama, anakubalika, na anapendwa hata na hali yake.

Hitimisho:

Mara nyingi, tunaishi na watu wenye matatizo ya akili bila kufahamu kinachoendelea ndani yao. OCD ni hali halisi, inayoleta msongo mkubwa wa ndani, lakini kwa msaada na uelewa, mtu anaweza kuishi maisha yenye utulivu na mafanikio. Wito wangu ni kwa jamii yetu kujenga utamaduni wa kuelewa badala ya kuhukumu, na kusaidia badala ya kudharau.

Kwa mgonjwa wa OCD, kila siku ni mapambano – mapambano yanayohitaji ujasiri, uvumilivu na upendo wa watu wa karibu.

Imeandikwa na Sylvia Otieno
– Mwandishi wa blogu ya "Linguistic Tendencies" na mshauri wa saikolojia