Baba Anayepotea: Tafakari Kuhusu Kukosekana kwa Baba, Wajibu, na Ukombozi katika Muktadha wa Kiafrika

Katika jamii yetu ya leo, hasa hapa Kenya na barani Afrika kwa jumla, nafasi ya baba katika familia inaendelea kudidimia kwa kasi. Kile kilichokuwa nguzo takatifu ya familia sasa kimegeuka kuwa kivuli kisichoonekana—jina lipo, lakini mwili na roho havipo. Wanaume wanaacha ndoa zao. Wanaacha watoto wao. Na wanapopotea kimyakimya katika mazingira ya vurugu za kifamilia, msingi wa familia huvunjika.

Wanaume wengi wa Kenya, tukisema ukweli mtupu, wanaonekana wamechanganyikiwa kuhusu maana halisi ya kuwa baba. Kuna hali ya kutotilia maanani uzito wa kiroho na kijamii unaoambatana na kumleta mtoto ulimwenguni. Mara nyingi tunashuhudia hali ambapo mwanamume anamjalisha mwanamke mimba na muda mfupi baadaye anajitenga—akihoji uhalali wa mtoto, akidai hayuko tayari, au kuchagua maisha ya uhuru na starehe badala ya kuitikia wito wa u-baba. Anajiona bado ni kijana, hana utulivu wa maisha, au anajihisi ana haki ya kuishi bila kubanwa na majukumu.

Ukweli ni kwamba mwanamume wa Kenya si kwamba hana maarifa, bali amefundishwa kuona wajibu kama kifungo badala ya heshima. Dhana ya kuwa na mke na watoto kwa baadhi yao sasa imepotoshwa na kuonekana kama mzigo unaomnyima uhuru. Ndoa inageuka kuwa gereza; u-baba, usumbufu. Kuvizia wanawake wapya na kusaka raha za kimwili kunapewa uzito zaidi kuliko maisha ya familia yaliyojaa uwajibikaji. Wengine huondoka nyumbani si kwa sababu hawajui kupenda, bali kwa sababu wanaogopa kujitoa muhanga.

Janga linakuwa kubwa zaidi tunapotazama jinsi tabia hii ya wanaume kuzikimbia familia zao inavyoathiri watoto. Ombwe la kihisia, kisaikolojia na kiroho linaloachwa na baba asiyehudhuria huonekana katika kila hatua ya ukuaji wa mtoto. Watoto wanaokuzwa bila uwepo imara wa baba huwa na uwezekano mkubwa wa kukumbwa na hali ya kujidharau, kutokuwa na udhibiti wa hisia, kushindwa kimasomo, na changamoto nyingi katika mahusiano wanapokua. Wanapofikia umri wa kupenda, mara nyingi huingia katika mahusiano wakiwa na majeraha yasiyoponywa. Matarajio yao, chaguo zao, na mwenendo wao wa kihisia huathiriwa na maumivu ya kupuuzwa na baba.

Wasichana hujikuta bila kujua wakivutiwa na wanaume wasiopatikana kihisia, wakitumaini kila mara "kumrekebisha" mwanaume asiyeweza kubaki. Wavulana huweza kuiga tabia ya baba aliyepotea au kujikweza kupita kiasi—wakiwa watiifu kupindukia, waliokata tamaa kihisia, au hata wakawa wakorofi. Uchungu huo hujibadilisha sura na kuingia kizazi kingine.

Kuna kejeli fulani—karibu na ukatili wa kimfumo—kwamba wanaume wengi wanaosema hawataoa mama wa watoto walilelewa na mama wa aina hiyo hiyo. Huwadharau wanawake walio na watoto huku wao wakitegemea huruma na uelewa pindi wao wanapokuwa katika nafasi hiyo hiyo. Unafiki huu unaonekana wazi, lakini jamii haitoi uwajibikaji kwa wanaume hawa.

Tusisahau pia kuwa si kila mama wa mtoto aliye peke yake alifika hapo kwa maamuzi mabovu. Wapo waliowachwa na wake zao kutokana na vifo. Wapo waliotoka katika ndoa za mateso na vurugu. Kuwapaka wote kwa rangi moja ni ujinga na dhuluma. Baba wa watoto hao bado wapo. Wanapaswa kuwajibika pia.

Katika Uislamu, kudumisha uhusiano wa kifamilia (silat ar-rahm) si pendekezo la hiari—ni jukumu la kidini. Hata kama baba alikuwa hayupo, mwenye kuvunja moyo, au asiyejali, Uislamu humhimiza mtoto kudumisha uhusiano wa damu bila kuruhusu madhila. Heshima na wema si sawa na kujisalimisha kwa upofu. Bali ni dalili ya kujitolea kwa haki ya Mwenyezi Mungu dhidi ya kisasi cha kihisia. Baba mzembe si kwamba anaepuka hesabu ya Mwenyezi Mungu. Lakini pia mtoto haruhusiwi kukata kabisa uhusiano kwa chuki.

Qur’an na Hadith zimejaa maelezo kuhusu jukumu kubwa la baba. Mwanaume anayeshindwa kuwatunza watoto wake—kihisia, kifedha, au kiroho—sio tu kwamba anakosa mbele ya jamii, bali ni maskini kiroho. Mwenyezi Mungu humweka baba kuwa mchungaji wa kundi lake. Kukimbia si uanaume; ni uoga.

Lakini vipi kuhusu uponyaji? Nini kinamfika mtoto aliyekuzwa katika kivuli cha baba ambaye hakurudi kamwe?

Ni kweli kuwa watoto wanaolelewa bila baba nyumbani huenda wasiwahi kufahamu kikamilifu utulivu unaotokana na upendo thabiti wa baba. Wanaweza kupata mifano mizuri ya wanaume wengine—wamjomba, walimu, walezi—na hilo linaweza kusaidia. Lakini hakuna anayechukua nafasi ya baba kikamilifu. Kutokuwepo kwake huacha huzuni ya aina ya kipekee ambayo haiwezi kujazwa na yeyote yule.

Hata hivyo, uponyaji unawezekana. Jamii inapojitokeza kusaidia kulea pale ambapo mwanamume mmoja alikosa, tunapodumisha maadili ya dini na kukumbatia tiba ya kisaikolojia, mtoto hupata nafasi ya kustahimili. Huenda wasiwe "wa kawaida" kwa viwango vya jamii, lakini wanaweza kuwa kamilifu kwa namna yao—wenye hekima, huruma, na uelewa wa kina kuhusu majeraha wasiyotaka kurudia kwa wengine.

Hapa Kenya na Afrika kwa jumla, tunahitaji simulizi mpya ya uanaume—iliojengwa si kwa misingi ya kutawala au kukwepa wajibu, bali kwa heshima, uthabiti, na kina cha kihisia. Tunahitaji wanaume wasioogopa kuhisi. Wanaume watakaofanya u-baba sio kwa damu pekee, bali kwa uwepo.

Baba wa Kiafrika wa kisasa lazima arejee katika nafasi yake—si kwa majivuno, bali kwa unyenyekevu. Kwa kujitoa. Kwa kuwa thabiti. Familia inamhitaji. Na jamii haiwezi kustahimili kuendelea kukosekana kwake.

Swali linasalia: Je, ataitikia wito huu?