Hawakunitaka kwa Rangi Yangu, Lakini Allah Aliinua Thamani Yangu

Auma alipozaliwa, binti huyu alikaribishwa kwa shangwe na vigelegele. Mamake alikuwa anajaribu sana kupata watoto na alikuwa karibu kufa alipomzaa. Alifanana sana na mamake na kumrithi urembo wake. Ila alipokuwa mdogo, dada yake mkubwa alikuwa anapewa umakini kwa ajili ya kweupe wake. Auma alikuwa mweusi na ukoo walihisi dada yake ndiye aliyekuwa mrembo. Ukweli wa mambo ni kwamba wote waliumbwa tofauti na Mungu kwa hekima yake. 

Auma alipobaleghe alianza kuhisi tofauti. Alianza kutambua vijana. Naye pia wakati mwingine alianza kuonekana, kua maarufu. Alipoingia chuo kikuu, alianza uhusiano na mpenziwe wa kwanza. Kile kilichomtatiza akili ni jinsi wasichana weupe walivyokuwa wanapewa umakini zaidi. Wasichana weupe wakijulikana warembo zaidi. Mara ngapi alipuuzwa na wanaume kwa kua mweusi licha ya kwamba alikuwa mrembo pia? Hawezi kuhesabu. Alijaribu kujithamini wakati mwingine na kujiamini. Lakini alipoulizwa mara mingi ilishinda kwenye akili yake na kumuathiri. 

Kisha chake ni halisi na watoto wa kike waliokuwa na ngozi nyeusi wanaweza kuitikia kuwahi kupitia uchungu kama hayo. Urangi umeongezeka Kenya na katika watu weusi. Inaweza kuleta mashaka kwa wasichana weusi. Hata wanawake waliokomaa. Wanaume hawawezi kukosa kua na matakwa wanapochagua mwanamke fulani. Wasioweza kuhusika na hayo matakwa wanawekwa pembeni. Matokeo ni uadui baina ya wanawake. Inaweza kuongeza wivu na madhara yake ni hasidi. Wangapi wamenyang'anya waume zao kwa ajili ya urangi? Wangapi wamekosa ndoa kwa ajili ya urangi? Wangapi wamesalitiwa na waume zao maanake wanaume wanawaona kama wanawake weusi ni wale wa kupita wakati kisha mke halisi lazima awe mweupe? 

“Ubaguzi wa rangi unaoingizwa akilini hutokea pale mtu wa jamii iliyodharauliwa anapoanza kuamini au kukubali dhana mbaya zinazosemwa juu yake.”

– Dkt. Beverly Tatum, Mwanasaikolojia wa Kliniki.

“Kujiamini kunategemea kwa kiasi kikubwa jinsi tunavyojiona na jinsi tunavyoamini wengine wanatuona.”

– Carl Rogers, Mwanasaikolojia wa mwelekeo wa kibinadamu.

“Wanawake wengi weusi hawapigani tu na ubaguzi wa rangi, bali pia na historia ya kunyimwa haki ya kujiona warembo.”

– Maya Angelou (mshairi na mwanaharakati), kwa mtazamo wa saikolojia ya jamii.

“Mtoto anayekua katika mazingira ya ubaguzi, hujifunza kuwa tofauti zake ni udhaifu badala ya nguvu.”

– Dkt. Kenneth Clark, mwanasaikolojia aliyechangia ushahidi wa athari za ubaguzi katika elimu.

Kuna wanawake warembo wa kila aina. Lakini kuputia filamu za nchi za Magharibi, kuna wazo fulani inayotawala jamii, kwamba wanawake bora ni weupe, na wale weusi wanapaswa kuulizwa na kuwekwa pembeni maanake wanaume kutoka uchanga wanahimizwa hivyo. Wanahimizwa kufikiria wanawake weusi hawana thamani kama vile wale weupe wanathamaniwa. Wanapooa weupe, katika dhuriyati mojapo wanaweza kua mweusi kama ukoo wa mme kuna uweusi. Kama mojawapo ni mtoto wa kike, kuna uwezekano wake kua mweusi kwa sababu kuna wahenga weusi. Yule binti atajikuta na changamoto atakaye kua na mahusiano. Itakuwaje urangi uishe? 

Urangi unatokana na Historia ya ubaguzi na ukoloni wakati waafrika walinyanyaswa, wazungu walioitawala weusi. Wazungu walipobaka wanawake weusi, walipata watoto weupe waliofanana na kukaribia wazungu. Wale watoto waliwekwa ndani ya nyumba maanake walikuwa na rangi ya kupendeza kwa fikiria ya wazungu. Walipendelewa na matokeo ni kuleta na kuzidisha ikhtilafu baina ya watu weusi. Popote uendapo mahali watu weusi hupatikana urangi ni changamoto, kutoka wakati wa kale hadi kisasa.

Mifano ya Vijana Wakenya

1. Mitindo ya urembo wa 'skin bleaching' miongoni mwa wasichana baadhi nchini Kenya ni dalili ya athari za ubaguzi wa rangi uliojificha. Wanawake huamini ngozi nyeupe inavutia zaidi, huongeza nafasi ya ndoa, au hata mafanikio ya kijamii.

Kwa mfano, watu mashuhuri wanaanza kujulikana na haya kujipandisha umaarufu. Hususan wasanii vijana wanaoshindana na mchanganyiko wa wasanii na waigizaji. Kuchaguliwa kwa kazi wanaamini lazima wabadili rangi na kunyenyekea mtindo ili kukaa muhimu.

2. Mapenzi ya mitandaoni na uchujaji wa wanaume wa Kiafrika dhidi ya wanawake wenye ngozi nyeusi sana – kuna ushahidi kwenye Twitter na TikTok ambapo baadhi ya wanawake wa Kenya huonyeshwa wazi wazi kupuuzwa au kubezwa na wanaume kutokana na rangi ya ngozi au nywele asilia.

Uchungu unaotokea unasababisha kubadili rangi na chanzo chake ni kutoweza kujiamini na kutoweza kujithamini. 

3. Mashindano ya mitandaoni ya "slay queens" au "light skin vs dark skin" – yamechangia kuendeleza fikra kwamba wasichana wa ngozi nyeusi si warembo vya kutosha, jambo linaloathiri sana hali ya kujiamini miongoni mwao.

Jinsi ya Kujiamini na Kujithamini Licha ya Ubaguzi wa Rangi – Mtazamo wa Kisaikolojia na Kiislamu

1. Tambua: Ubaguzi wa rangi haukupunguzi thamani yako – wewe ni kiumbe wa heshima

Katika saikolojia, tunaelewa kwamba mtu hujenga picha ya nafsi (self-image) kutokana na maoni ya watu wanaomzunguka. Ubaguzi wa rangi huathiri sana wasichana weusi kwani huambiwa au kuhisiwa kwamba wao ni duni. Lakini katika Uislamu, Allah anatuambia wazi kuwa:

"Hakika Tumemuumba mwanaadamu kwa umbo bora kabisa."

(Qur'an 95:4 – Surat At-Tīn)

Na tena, Allah hajatutofautisha kwa ngozi, bali kwa uchaji wetu:

"Hakika aliye mtukufu zaidi mbele ya Allah ni yule mwenye kumcha zaidi."

(Qur'an 49:13 – Surat Al-Ḥujurāt)

Hii inatufundisha kuwa ngozi, asili au kabila si kipimo cha thamani ya binadamu.

2. Kujiamini huanza kwa kujua kuwa wewe ni mja wa Allah – si bidhaa ya macho ya watu

Mtume Muhammad (SAW) amesema:

"Hakika Allah haangalii sura zenu wala mali zenu, lakini anaangalia nyoyo zenu na matendo yenu."

(Sahih Muslim, Hadith 2564)

Saikolojia pia inasisitiza kuwa mtu mwenye afya ya kisaikolojia hutafuta uthibitisho wa thamani yake kutoka ndani – self-worth – si kutoka nje. Hili linalingana na Uislamu, ambapo Allah ndiye anayempa mtu heshima yake, si wanadamu.

3. Usiogope tofauti zako – Allah aliziumba kwa hekima

Qur'an inatufundisha kuwa tofauti za lugha, rangi na mataifa ni ishara ya ukubwa wa Allah:

"Na katika ishara Zake ni kuumbwa mbingu na ardhi na tofauti ya lugha zenu na rangi zenu. Hakika katika haya ziko ishara kwa wanaojua."

(Qur'an 30:22 – Surat Ar-Rūm)

Hii aya ni msingi mzuri kwa mtoto wa kike kujua kuwa rangi yake si kasoro, bali ni ishara ya uumbaji wa kipekee. Hakuna rangi "mbaya" mbele ya Allah – zote ni uzuri wa maumbile.

4. Mshikamano wa kijamii na msaada wa kijinsia: Sahaba wa kike kama mfano

Katika historia ya Kiislamu, tuna mifano ya wanawake weusi waliokuwa karibu na Mtume (SAW), kama vile:

Umm Ayman (Baraka) – Muislamu mweusi wa kwanza aliyemlea Mtume (SAW). Mtume alisema:

"Hii ni mwanamke wa peponi."

(Sunan Ibn Mājah)

Pia Bilal bin Rabah, aliyekuwa mweusi kutoka Habasha, alipewa hadhi kubwa kuwa muadhini wa Mtume. Hii inaonyesha kuwa Islam haikuweka rangi kama kigezo cha heshima wala uwezo.

Kwa mtoto wa kike wa Kiswahili, ni muhimu kuelewa kuwa dini yako tayari ilikwisha kuondoa dhana ya ubaguzi, hata kabla ya sayansi ya kijamii kuibuka.

5. Jenga msingi wa kujiamini kwa kufanya ibada na dhikri – ni tiba ya nafsi

Katika saikolojia ya Kiislamu, moja ya tiba ya huzuni na kujidharau ni kukumbuka Allah (dhikr). Qur'an inasema:

"Hakika kwa kumkumbuka Allah nyoyo hupata utulivu."

(Qur'an 13:28 – Surat Ar-Ra'd)

Msichana anapojifunza kutegemea Allah katika kuthibitisha thamani yake, hujifunza kutopima uzuri wake kwa kioo cha dunia, bali kwa jicho la Qur'an.

6. Tengeneza utambulisho wa kidini unaozidi mwonekano wa nje

Uislamu huunda "identity" ya ndani kwa muumini. Mtoto wa kike anapaswa kufundishwa kuwa:

Mimi ni Muislamu kabla ya kuwa mweusi au mweupe.

Mimi ni mja wa Allah, si mtumwa wa mitazamo ya watu.

Mimi ni chaguo la Muumba, si kosa la historia.

Mtume (SAW) amesema:

"Mtu mwenye haya kwa Allah, basi atailinda nafsi yake na akili yake, na atakumbuka mauti na Akhera."

(Tirmidhi, Hadith sahihi)

7. Usisahau kuwasamehe waliokuumiza – kwa ajili ya amani yako

Katika saikolojia ya Kiislamu, msamaha ni tiba ya nafsi, si tu kwa yule aliyeomba, bali kwa yule anayeutoa. Qur’an inatufundisha:

"Wasamehe, kwa hakika Allah hupenda wanaosamehe."

(Qur'an 24:22)

Ukimya, aibu, na huzuni vinavyotokana na ubaguzi vinaweza kugeuzwa kuwa nguvu ya kiroho unapojifunza kusema:

"Nimeumizwa, lakini nitamsamehe kwa ajili ya Allah – na nitajenga maisha yangu kwa jina Lake."

Hitimisho: Kujiamini ni ibada ya nafsi inayojua thamani yake kwa Muumba wake

Kwa mtoto wa kike anayepitia ubaguzi wa rangi, kujiamini si anasa – ni jihad ya nafsi. Ni mapambano ya ndani ya kusema: “Allah ameniumba kwa makusudi – na sina sababu ya kujificha au kujidharau.”

Kujiamini, kwa mtazamo wa Kiislamu na kisayansi, ni kujijua, kujikubali, na kuishi kwa makusudi – huku ukimfanya Allah kuwa kipimo chako cha thamani.